İSLAM DÜŞÜNCESİNDE ZİHNİ VARLIK VE NEFSÜL EMR TARTIŞMALARI

Hoca: Dr. Öğr. Üyesi Murat Kaş (Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Kelam Bilim Dalı)

Periyot: Haftalık (Toplam 4 oturum)

Düşünce tarihi, felsefe-bilimin bütün dallarıyla ilgilenen Müslüman düşünürlerin ortaya koyduğu özgün teorilere ve yaklaşımlara tanıklık etmiştir. Varlık-bilgi-ahlak alanlarıyla ilgili önemli tazammunları ve sonuçları olan teorilerden biri de zihnî varlıktır. Varlık-mahiyet ayırımı, soyut nefs düşüncesi, suret fikri, soyutlanma (tecerrüd), nefsin tikelleri idrak etmemesi, aklî ve duyusal idrak arasında kategorik ayırım, aklın suretle veya faal akılla birleşmesi gibi unsurları yedeğinde taşıyan zihnî varlık fikrinin Fahreddin Râzî’ye kadarki süreçte tartışmaya konu olmaması, ontolojik-epistemolojik esasları ve uzantılarıyla birlikte teorinin ancak bir süreç içerisinde felsefî soruşturmaya dâhil edilmesiyle açıklanabilir.

İbn Sînâcı varlık anlayışının temel kabulleriyle bilgi nazariyesi arasındaki gerilimin en fazla su yüzüne çıktığı hususlardan biri olan ve Râzî’nin İbn Sînâ felsefesinin imalarını ortaya çıkarmaya yönelik gayretlerinin sonucunda bir problem alanı haline gelen zihnî varlık bahsi, tarihsel süreç içerisinde bir taraftan bu fikri savunma adına ortaya konulan argümanlara sahne olurken, diğer taraftan İbn Sînâcı idrak ve bilgi teorisinin önemli meydan okumalarıyla karşı karşıya kalıp eleştiri oklarının hedefi haline gelmesinin akabinde farklı açılımlarla ve yaklaşımlarla genişleyen bir hüviyete sahip olmuştur.

Varlığın ve mahiyetin gereklerinin ayrıştırılması üzerine kurulu olan, idraki, soyutlamayla birlikte zihinde meydana gelen suret olarak tanımlayan zihnî varlık teorisi, bilginin mahiyeti, oluşumu, nazarî açıdan yetkinleşme sürecinin nasıl gerçekleştiği ile ilgili sorulara cevap vermeyi amaçlamaktadır.

İslam düşüncesinde mantık ve metafiziğin karşılaşma alanlarından birini temsil eden nefsü’l-emr kavramı önermelerin doğruluk düzlemi açısından mantık, bilgi ve idrak vasıtaları bağlamında epistemoloji, varlık mertebeleri açısından da ontoloji ile yakından ilintilidir. Özellikle Tûsî’nin nefsü’l-emri kozmik-metafizik düzleme taşıma çabası kavram etrafında yapılan tartışmalara ivme kazandırmıştır. Mantıksal, reel, kozmik, manevi, ilahi düzlemleri içerecek şekilde genişleyen yaklaşımlar idrak ile varlık, görünüş ile gerçeklik arasındaki mesafeyi kapatmak isteyen öznenin/zihnin kendisine bir dayanak bulma arayışı olarak okunabilir. Bu seminer dizisinde her iki hususla ilgili olarak İslam düşüncesinde yapılan tartışmaların izi sürülecektir.

Notlar

* Seminer dizisine Kelam, İslam Felsefesi, Din Felsefesi ve Tasavvuf alanlarındaki lisansüstü erkek öğrenciler başvurabilir.

* Katılımcılardan oturumlara düzenli katılmaları ve sorumluluklarını yerine getirmeleri beklenmektedir.

* Program kontenjanı sınırlı olup atölyeye kabul edilenlerle irtibata geçilecek ve programa dair okumalar hakkında bilgilendirme yapılacaktır.

* Program Zoom üzerinden online yürütülecektir.

* Gün ve saat, programa kabul edilen katılımcılara duyurulacaktır.